Strona wykorzystuje ciasteczka by świadczyć usługi na najwyższym poziomie Polityka prywatności
Rozumiem
Tiki stanowią najczęstszą postać ruchów mimowolnych występujących u dzieci i są przykładem zaburzenia zazwyczaj budzącego wiele niepokoju wśród rodziców lub przeciwnie — traktowanego jako zjawisko przemijające i niegroźne. Polegają one na mimowolnych, czyli niezależnych od woli, szybkich, nagłych, krótkotrwałych, skoordynowanych i nierytmicznych skurczach mięśni jednej lub więcej części ciała, występujących na podłożu prawidłowej czynności ruchowej (tzw. tiki ruchowe) lub mimowolnym, szybkim, nagłym, krótkotrwałym wydawaniu dźwięków lub słów (tzw. tiki wokalne).
Ważne jest by nie tylko rodzice, ale i nauczyciele posiadali wiedzę na temat natury schorzenia, jego przyczyn i możliwych powikłań, gdyż niejednokrotnie to właśnie oni pierwsi dostrzegają pojawianie się tików, a co za tym idzie, mogą stać się pierwszym źródłem informacji dla rodziców, i wspomagać podjęcie właściwych kroków terapeutycznych.
Tiki pojawiają się nieoczekiwanie lub też mogą być poprzedzone niespecyficznym, nieprzyjemnym odczuciem dyskomfortu, często określanym przez dziecko jako uczucie potrzeby wykonania tiku, a w przypadku tików głosowych — odczuciem suchości w gardle lub swędzeniem w jamie nosowej. W konsekwencji następuje zwykle wzrost napięcia, po nim tik, po czym napięcie czasowo spada. Tiki powtarzają się w jednolitych seriach, występują często, chociaż w nieregularnych odstępach czasu, charakteryzuje je zmienność umiejscowienia i nasilenia objawów. Zazwyczaj nasilają się w stanach pobudzenia emocjonalnego i oczekiwania, czyli w sytuacjach przeżywania zdenerwowania, napięcia, zmęczenia, radości, wzruszenia czy podekscytowania. Prowadzi to często do powstania swoistego błędnego koła: dziecko wstydzi się swoich tików, to pociąga za sobą narastanie zdenerwowania i niepokoju, co z kolei wtórnie nasila tiki.
Mniejsze nasilenie tików występuje podczas odpoczynku i czynności, które nie wymagają koncentracji, mogą jednak pojawiać się podczas snu. Mimo, że odczuwane są jako nieodparte, możliwe jest przez pewien czas ich powstrzymanie zależne od woli. Wysiłek w to włożony powoduje jednak zwiększenie napięcia, co doprowadza do wyładowania – dziecko najczęściej musi „odtikać” przerwę w objawach.
Wyróżniamy tiki ruchowe, głosowe (wokalne), czuciowe oraz, rzadko występujące, tiki fantomowe.
Do tików ruchowych złożonych można zaliczyć: dotykanie nosa, dotykanie innych ludzi, wąchanie przedmiotów lub rąk, podskakiwanie. Szczególną postacią tików ruchowych złożonych są: kopropraksja, czyli wykonywanie obscenicznych, wulgarnych gestów oraz echopraksja, czyli powtarzanie gestów lub ruchów wykonywanych przez inne osoby.
Rozpoznanie zaburzeń tikowych oparte jest wyłącznie na wywiadzie i obserwacji pacjenta. Nie ma badań potwierdzających tę diagnozę, lekarz możne jednak zlecić badania, które pozwolą wykluczyć inne choroby. Istnieje tendencja do traktowania wszystkich zaburzeń tikowych jako jednej jednostki chorobowej; wszystkie zespoły są po prostu wyrazem jej rozmaitego nasilenia. W związku z powyższym, wśród zaburzeń tikowych wyróżniamy następujące jednostki:
W wieku dorosłym tiki są bardziej nasilone i trudniej poddają się leczeniu. Wyraźna jest duża zmienność w obrazie klinicznym (zmiany w zakresie rodzaju i częstości), choć u niektórych pacjentów tiki mogą mieć stale jednolity charakter. Zmiany zachodzą często bez uchwytnej przyczyny, choć czasami mogą być związane z sytuacją stresową (wypadek, śmierć bliskiej osoby), jak również zmianami hormonalnymi (np. w czasie menstruacji u dziewcząt), zakażeniami bakteryjnymi lub wirusowymi i in.
Przez wiele lat przyczyny zaburzeń tikowych były wiązane przede wszystkim z czynnikami psychologicznymi. Obecnie badacze wskazują na neurologiczne uwarunkowania zaburzeń tikowych, a więc związane z określoną budową i sposobem funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Zespół Tourette’a i inne zaburzenia tikowe są zatem chorobą neurologiczną, dotyczącą układu ruchowego, nie zaś — jak wskazywano dawniej — chorobą psychiczną. Osoby dotknięte tymi schorzeniami nie są nieprawidłowo rozwinięte intelektualnie (ich intelekt kształtuje się w granicach normy) i emocjonalnie.
Wśród czynników warunkujących zaburzenia tikowe należy wymienić przede wszystkim nieprawidłowości w zakresie rozkładu i stężenia w obrębie struktur mózgowia pewnych substancji chemicznych, nazywanych neurotransmiterami lub neuroprzekaźnikami (w tym szczególnie dopaminy) oraz czynniki genetyczne. Istnienie genetycznego podłoża zaburzeń tikowych jest niepodważalne, co wykazano w wielu badaniach u bliźniąt oraz osób spokrewnionych. Mimo to, tiki mogą także pojawiać się u dzieci, w przypadku których nie można udowodnić występowania opisywanych objawów u bliższych i dalszych krewnych. W części przypadków objawy zespołu Gilles de la Tourette’a mogą być też następstwem reakcji organizmu dziecka na przebytą infekcję bakteryjną.
Zaburzenia tikowe rzadko występują jako izolowane schorzenie, najczęściej towarzyszą im inne zespoły chorobowe. Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, dawniej zwane nerwicą natręctw, charakteryzuje się występowaniem myśli lub czynności natrętnych, których nasilenie utrudnia funkcjonowanie pacjenta i jest dla niego źródłem dyskomfortu. Występuje ono u ok. 28—68% osób z zespołem Tourette’a. Objawy obsesyjno-kompulsyjne (nerwicowe) zazwyczaj pojawiają się po 3—6 latach trwania choroby tikowej i mają bardzo zmienny przebieg, z remisjami oraz zaostrzeniami. Kolejnym zespołem często współistniejącym z tikami, jest zespół nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzeń koncentracji uwagi (tzw. ADHD), który jest rozpoznawany u 24—62% dzieci z zespołem Tourette’a. Objawy zespołu nadpobudliwości, najczęściej występujące u dzieci z zaburzeniami tikowymi, to przede wszystkim nasilona impulsywność, która może zaburzać funkcjonowanie dziecka znacznie bardziej niż same tiki.
Pozostałe objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej, czyli zaburzenia koncentracji uwagi i nadruchliwość, zazwyczaj występują w mniejszym nasileniu.
Istotnym i częstym problemem pojawiającym się u dzieci z zaburzeniami tikowymi są specyficzne trudności w uczeniu się (pod postacią dysleksji, dysgrafii, dysortografii, dyskalkulii), które stwierdza się u blisko 50% dzieci z zaburzeniami tikowymi. Inne trudności, obserwowane zwłaszcza wśród osób z chorobą Tourette’a, to zwiększona pobudliwość, niedojrzałość i labilność emocjonalna, nieprzyjmowanie argumentacji otoczenia.
Ze względu na zróżnicowany obraz kliniczny i przebieg zaburzeń tikowych każda osoba, u której zaburzenia te występują, wymaga zindywidualizowanego planu leczenia, uwzględniającego obecność zaburzeń współwystępujących oraz ich charakterystyki.
Podstawowym elementem postępowania jest psychoedukacja, czyli edukacja polegająca na zapoznaniu z informacjami dotyczącymi choroby, rokowania i możliwości leczenia. Informacja powinna być skierowana do pacjenta, jego rodziny, przy czym informacje na temat specyfiki i przebiegu schorzenia powinny być również przekazane osobom sprawującym opiekę nad dzieckiem w placówce oświatowej — nauczycielom i opiekunom. Nauczyciele mogą uzyskać informacje na ten temat za pośrednictwem rodziców. Istotne znaczenie ma wyjaśnienie, które zachowania dziecka są powiązane z objawami lub są ich wynikiem. Często bowiem tiki są traktowane przez otoczenie jako niewłaściwy, przykry i denerwujący nawyk, „niegrzeczne” zachowanie, „wygłupianie się”, a nawet jako przejaw złośliwości ze strony dziecka. Zdarza się nawet, że dziecko z ich powodu jest karane.
Nazwanie objawów i dobranie właściwych form postępowania pozwala na zmniejszenie ryzyka dyskryminacji dziecka, umożliwia też określenie, do jakiego realnego stopnia kontroli w poszczególnych sytuacjach dziecko jest zdolne. Chodzi o to, w jakim zakresie dziecko jest w stanie powstrzymać się od wykonywania tików, czy posiada znajomość technik terapeutycznych, które służą temu celowi, jak i kiedy powinno je stosować, jak to zastosowanie ma szansą wpłynąć na zmniejszenie nasilenia objawów. Dokładna wiedza na ten temat, będąca wynikiem obserwacji dokonywanej przez lekarzy, rodziców, ale także nauczycieli, pozwala również na wyeliminowanie ewentualnych zachowań manipulacyjnych ze strony dziecka.
Należy pamiętać o tym, że choć zaburzenia tikowe są zaburzeniem neurobiologicznym, to jednak czynniki psychologiczne znacznie wpływają na ich przebieg i nasilenie oraz często decydują o stopniu obniżenia poziomu funkcjonowania dziecka. Oznacza to, że nieadekwatne postawy otoczenia mogą pociągać za sobą negatywne konsekwencje w postaci komplikowania się przebiegu zaburzenia lub dołączania się kolejnych powikłań.
Wśród negatywnych postaw należy wymienić przede wszystkim karanie dziecka za tiki, wyśmiewanie go, stygmatyzowanie. Postawą negatywną jest także traktowanie dziecka w sposób specjalny czy ulgowy, jakby było osobą ciężko chorą i niezdolną do wykonywania zadań. Ta ostatnia postawa powoduje, że dziecko zaczyna czerpać wtórne korzyści z faktu posiadania objawów, co najczęściej prowadzi do narastania ich nasilenia. Innym problemem jest występujące wśród dzieci z zaburzeniami tikowymi oraz u ich rodziców poczucie winy. Obwinianie się, szukanie przyczyn choroby we własnych zaniedbaniach może budzić w rodzicach zarówno wstyd, jak też negatywne emocje wobec dziecka. Może to stanowić przyczynę opóźnienia w poszukiwaniu specjalistycznej pomocy. W sytuacjach gdy udzielanie pomocy rozpoczyna się od oskarżania rodziny o spowodowanie zaburzenia u dziecka, może to przyczynić się do rezygnacji z niej. Rozpowszechnienie informacji o zaburzeniu pozwala z kolei zmniejszyć poczucie osamotnienia u dziecka i rodziców oraz ich przekonanie o wyjątkowości problemu, który ich dotknął.
Plan postępowania terapeutycznego powinien uwzględniać zastosowanie technik behawioralnych, których celem jest wytworzenie u dziecka nowych zachowań poprzez zastosowanie wzmocnień pozytywnych. Warto pamiętać, że najprostszą i jednocześnie pomocną metodą postępowania może być ignorowanie objawów. Uwaga poświęcona dziecku przez osobę dorosłą, w tym osobę znaczącą dla niego emocjonalnie (np. rodzica lub nauczyciela), jest czynnikiem wzmacniającym, czyli nagrodą. Częste zwracanie uwagi na tiki, dopytywanie dziecka „jak się czuje”, „dlaczego ma tiki”, albo proponowanie żeby „spróbowało skontrolować swoje zachowanie i przestało tikać”, w prostym mechanizmie wzmocnień behawioralnych może doprowadzić do nasilania się objawów. Zalecaną techniką behawioralną jest jak najmniejsze koncentrowanie uwagi na tikach.
W terapii tików stosowane są następujące metody:
Inne metody terapeutyczne, wdrażane w postaci psychoterapii indywidualnej lub grupowej, powinny być zalecane w przypadku tych osób, u których występują wtórne powikłania w postaci niskiej samooceny, współistniejących zaburzeń lękowych lub depresyjnych. Celem tych metod jest stymulowanie prawidłowego rozwoju emocjonalnego i społecznego dziecka, poprawa relacji z innymi ludźmi, nauka umiejętności i metod adekwatnego i skutecznego rozwiązywania problemów.
Jeśli rodzina dziecka funkcjonuje nieprawidłowo, może to powodować nasilenie objawów takich jak tiki. Zdarza się też sytuacja odwrotna — to zaburzenia (w postaci objawów) w zachowaniu dziecka silnie wpływają na życie rodziców oraz rodzeństwa, w skrajnych wypadkach prowadząc do znacznych zaburzeń funkcjonowania rodziny. W obu sytuacjach konieczna jest terapia rodzinna.
W przewlekłej chorobie tikowej albo przewlekłych tikach ruchowych lub głosowych o łagodnym przebiegu farmakoterapia nie jest wskazana. Leczenie farmakologiczne powinno być jednak brane pod uwagę u tych chorych, u których tiki w istotny sposób zaburzają funkcjonowanie — zakłócają możliwość nauki i współżycie z innymi dziećmi.
Rozpoczęcie terapii farmakologicznej jest zawsze trudne; większość leków skutecznych w leczeniu zaburzeń tikowych ma poważne działania niepożądane. Stosowane w leczeniu zaburzeń tikowych leki mogą powodować takie objawy, jak: senność, męczliwość, wzrost masy ciała, sztywność i drżenie mięśni, obniżenie nastroju lub pobudzenie, a nawet agresywne zachowania, bóle i zawroty głowy, spadek ciśnienia tętniczego oraz powikłania kardiologiczne.