Samookaleczenia ciała wśród nastolatków

W ostatnich latach obserwujemy stopniowy, regularny wzrost zgłaszanych dzieci i młodzieży cierpiących z powodu zaburzeń psychicznych. Depresje, zaburzenia odżywiania, uzależnienia behawioralne to rozpoznania coraz częściej wpisywane w karty młodych pacjentów. Jednym z przejawów i symptomów zaburzeń psychicznych mogą być samookaleczania ciała.

W skrócie:

Przyczyn samookaleczeń jest wiele, wśród nich mogą być: uraz, trauma, przemoc psychiczna, choroba psychiczna (depresja lub inne), przemoc fizyczna czy nadużycie seksualne,
Autodestrukcja jest sygnałem szerszego problemu i/lub trudności emocjonalnych,
Samookaleczenia wymagają zawsze konsultacji psychologicznej lub psychiatrycznej.

Przyczyny samookaleczeń ciała

Przyczyn samookaleczeń może być wiele. Każda osoba i jej historia jest inna i inne czynniki wpłynęły na jej poczynania. Należy pamiętać, że autodestrukcja jest sygnałem szerszego problemu i trudności emocjonalnych.

Przyczyną autoagresji może być między innymi: uraz, trauma, przemoc psychiczna, choroba psychiczna np. depresja, przemoc fizyczna czy nadużycie seksualne.

Należy również wspomnieć o nieodpowiednich postawach rodzicielskich, metodach opiekuńczo-wychowawczych i trudnych warunkach materialno-bytowych.

Ponadto mogą być spowodowane wadami wrodzonymi fizycznymi lub psychicznymi oraz nabytymi, jak uszkodzenia mechaniczne lub na wskutek chorób.

Przyczyny zachowania samodestrukcyjnego:

w aspekcie środowiska domowego, osoba niepotrafiąca rozwiązać problemu w relacjach z rodzicami takich jak alkoholizm czy rozwód lub jest ofiarą nieodpowiednich postaw rodzicielskich takich jak odrzucenie, zaniedbanie czy w stosunku do niej są stawiane nadmierne wymagania, pod wpływem trudnych emocji lęku, bezradności, złości, będzie próbować to odreagować w sposób destrukcyjny, ale natychmiastowo gratyfikujący,
w aspekcie zwrócenia na siebie uwagi jednostka czuje się samotna, pozostawiona bez wsparcia, bez odpowiedniego zainteresowania, będzie starała się w sposób widoczny zwrócić na siebie uwagę,
w aspekcie szantażu jednostka chcąca uzyskać daną rzecz lub aprobatę,
w aspekcie kulturowym jednostka chcąca przynależeć do grupy, w której dane zachowanie jest konieczne do bycia członkiem. Zachowania lub czynności takie jak wandalizm, samookaleczanie czy załamanie prawa,
w aspekcie choroby psychicznej, fizycznej nabytej lub wrodzonej, często spotykane u osób z osobowością neurotyczną, psychotyczną, depresyjną lub borderline, nerwica [1].

Zamiana bólu emocjonalnego na fizyczny

Bardzo charakterystycznym elementem samookaleczenia jest zamiana cierpienia emocjonalnego na ból fizyczny. Przeniesienie jakiego doświadcza jednostka, daje natychmiastową ulgę.

Samookaleczenie ciała możemy również traktować jako wymierzenie kary samemu sobie przez głębokie poczucie winy. Następną funkcją może być łączenie zachowań samodestrukcyjnych z dążeniami „JA” jednostki do potwierdzenia i utrwalenia własnej wartości, poczucia kontroli oraz budowania tożsamości. Jest to obronna funkcja oraz mechanizm niszczenia siebie, które mają komunikacyjne znaczenie. Z tej perspektywy jest ona celowa i adaptacyjna lecz niepożądana. Zachowania samodestrukcyjne są skierowane ku niedowartościowanemu „JA”, które potrzebuje potwierdzenia, zaspokojenia i umocnienia.

W każdym aspekcie jest to rodzaj wołania o pomoc.

Motywacje leżące u podstaw samouszkodzeń

Każde działanie nakierowane na swoje ciało ma swoje motywacje. Według obserwacji i badań wśród najczęściej występujących możemy wymienić [2]:

obniżanie lub podnoszenie napięcia i stymulacji,
uwalniania od lęku i niepokoju,
przywracanie poczucia realności i kontroli,
intensyfikowanie poczucia tożsamości,
wyrażanie poczucia odrzucenia i wyobcowania,
zamiana cierpienia psychicznego na fizyczne.

Samookaleczenie jako ,,chemia mózgu’’

Samookaleczenie dla organizmu z jednej strony jest ogromnym stresem, ale z drugiej daje strony daje ulgę w cierpieniu psychicznym. Ważną rolę w tym procesie odgrywają czynniki biochemiczne mózgu. W organizmie wytwarzane są endorfiny oraz inne neurochemiczne korelaty, które przywracają równowagę, czyli znieczulają psychicznie.

Samookaleczenia jako wyraz nasilenia się depresji

Zachowania samodestrukcyjne skierowane na ciało, powtarzające się okaleczenia mogą być manifestacją rozwijającej się depresji, lęku, bezradności, osamotnienia i poczucia bezwartościowości. Należy je jak najszybciej leczyć. W przypadku powtarzających się samookaleczeń niezbędna jest konsultacja psychiatryczna w trybie pilnym i wdrożenie odpowiednich interwencji terapeutycznych.

Samookaleczenia ślady, które zostają na ciele

Samookaleczania mogą przejawiać się w różny sposób. Do najczęściej obserwowanych zaliczamy nacinanie ciała żyletkami, cyrklem lub innymi ostrymi przedmiotami, najczęściej w miejscach niewidocznych np. wewnętrzne części ud, przedramiona, brzuch. Gojące się rany pozostawiają blizny, które w późniejszym czasie powodują ból i zgrubienia wymagającego specjalistycznego leczenia. Innym rodzajem samouszkodzeń mogą być uderzenia głową o ścianę, uderzenia dłonią o ścianę aż do pojawienia się krwi i siniaków.

Według D. McGuire samouszkodzenie, może być formą agresji skierowaną ku sobie jako redukcja napięcia i konfliktów wewnętrznych, czyli w efekcie uzyskanie natychmiastowej gratyfikacji. Specyficzny kontekst emocjonalny występujący w samoniszczeniu cechuje się nasileniem depresji, lęku, bezradności, osamotnienia i poczuciem bezwartościowości. Należy wspomnieć o uwarunkowaniach kulturowych, subkulturowych, społecznych i dewiacjach, przez które jednostka może być bardziej skłonna do zachowań niszczenia ciała. Kulturowo lub subkulturowo mogą być formy samookaleczeń jak tatuowanie ciała, piercing (kolczykowanie), bodymodification (wszczepianie implantów, rozcinanie języka, zmiana koloru gałek ocznych). Wiele z nich ma wzmocnienia kulturowe lub subkulturowe w zależności od historii regionu i środowiska jak i ich symbolicznym znaczeniu [3].

Kiedy reagować na samookaleczenia ciała?

Zawsze jak tylko rodzic lub opiekun zauważy samookaleczenia na ciele młodego człowieka należy skonsultować się z psychologiem bądź psychiatrą.

Źródła:

Bubak, M., Plich, M. (2019) – Samookaleczenia, co może mówić zranione ciało. 18-20
Dorota Kubacka-Jasiecka (2006) – Agresja i autodestrukcja z perspektywy obronno-adaptacyjnych dążeń JA.
McGuire, D. (1983) – Teenage Suicide: A Search for Sense. Article Information, Volume: 27 issue:3, s. 211-217.